پرلیت Perlite
بعضی از دانشمندان معتقدند پرلیت از هیدراسیون اسبیدین عامل گردیده است و آب موجود در آن به صورت مولکولی و هیدروکسیل است. نسبت مقدار این دو نوع آب در پرلیت به میزان فراوانی اکسید کلسیم و منیزیم بستگی دارد. پرلیتها ناپایدارند و با گذشت زمان شروع به تبلور میکنند و سپس خاصیت اصلی خود را از دست میدهند. بیشتر پرلیتهای مرغوب به دوران سوم و چهارم زمین شناسی تعلق دارند. چنانچه پرلیت آلتره گردد، به مونتموریلونیت ، اوپال و کلسدونی تبدیل میگردد.
پیش از جنگ جهانی دوم، پی جویی این ماده بندرت انجام می شد ،رویهم رفته از زمان کشف پرلیت بعنوان یک ماده صنعتی، مدت زیادی نمی گذرد. تا سال ۱۹۲۸ تنها می دانستند که برخی شیشه های آتش فشانی وجود دارند که در برابر دمای ناگهانی، حجم آنها افزون می می گیرد. تا این که در سال ۱۹۴۰ بر روی پرلیت های موجود در کانسارهای آریزونا، ازمایش هایی انجام گرفت و سرانجام در سال ۱۹۴۶ فرآوری پرلیت برای مصارف صنعتی آغاز شد. در سالهای آغازین، فرآوری پرلیت رشد شتابزده ای داشت ولی بتدریج با رشدی کمتر ادامه یافت، آن چنان که در سال ۱۹۶۸، ۵۵۸۰۰۰ تن پرلیت بهره برداری شد.
تهیه پرلیت منبسط شده
سنگ پرلیت را نخست خرد و سپس دانه بندی مینمایند. پرلیت دانه بندی شده ابتدا به بخش پیش گرم و از آنجا به داخل کوره هدایت میگردد. دمای داخل کوره میان ۷۰۰ تا ۱۱۰۰ درجه سانتیگراد و بر پایه ترکیب شیمیایی و میزان آب موجود در پرلیت تنظیم میشود. پرلیت در داخل کوره منبسط و به کمک جریان هوا به طرف بالا رسانده میشود. مواد زاید به طرف پایین کوره سقوط میکنند.
کاربرد پرلیت منبسط شده
مصارف مهم پرلیت منبسط شده عبارت است از تهیه بتون سبک وزن ، پرکنندگی ، عایق حرارتی و صوتی ، کشاورزی و به عنوان صافی و ساینده است. پرلیت را میتوان به نسبتهای مختلف با سیمان مخلوط کرد و از آن قطعههای سبک وزن تهیه کرد. ملات پرلیت از ملات سیمان سبکتر ، هدایت گرمایی آن کم جذب صدای آن بیشتر است.
در رنگ سازی ، پلاستیک ، لاستیک و عایق بندی فضای خالی دیوارهای دو جداره بکار میرود. صفحات پرلیتی را به کمک پرلیت و یک ماده چسباننده نظیر گچ میتوان تهیه نمود. این صفحات وزن کم دارند و به عنوان عایقهای خوب حرارتی و صوتی بکار میروند. صفحات جذب صدا ، از مخلوط پرلیت و آزبست پرس شده تهیه میگردند.
عایق حرارتی : مخلوط پرلیت ، آزبست و یک ماده چسباننده نظیر گچ به صورت عایق حرارتی بسیار خوبی به مصرف میرسد که از آن به منظور عایق بندی مخازن و لولهها تا دمای ۱۰۰۰ درجه سانتیگراد استفاده میشود.
مصارف باغبانی : اضافه کردن پرلیت به خاک مزایای مهمی دارد، از جمله میزان جذب و نگهداری آب آن زیاد است که این موضوع سبب میگردد تا از تبخیر آب ، جلوگیری شود و آب به مدت طولانی در خاک باقی بماند. مرطوب بودن خاک ، موجب میشود تا نیاز خاک به آب کمتر باشد و بدین ترتیب از شسته شدن مواد غذایی خاک جلوگیری میشود. وجود خلل و فرج در پرلیت همراه با خاک ، تبادل مواد و خاک را فزونی میبخشد و ریشه گیاهان به سهولت در خاک رشد مینمایند.
کاربرد پرلیت خام
پرلیت خام در صنایعی همچون سرامیک ، سانیرهها ، ساخت الکترود ، تهیه سیمان ، مواد منفجره ، متالوژی ، تولید زئولیت مصنوعی ، فیلتر و صافی و ساخت فیبر شیشهای کاربرد دارد.
سرامیک : برای تهیه عناصر سیلیس ، آلکانی و آلومینیوم مورد نیاز برای سرامیکها میتوان ترکیب همگن و یکسان پرلیت خام را جایگزین کوارتز و فلدسپارت در تهیه چینی نمود. در تهیه لعابهای رنگی از پرلیت میتوان استفاده نمود. در کاشی کف و سرویسهای بهداشتی ، پرلیت به میزان ۱۲ تا ۳۵ درصد جایگزین فلدسپارت می شود. سرامیکهای الکتریکی و فیبر شیشهای پرلیتها مناسب تشخیص داده شدهاند.
سیمان : برای تهیه سیمان پوزولان و بتون بکار میرود.
زئولیتها : ماده اولیه مناسب برای تهیه انواع زئولیتها با استفاده از محلولهای گرمایی.
سایندهها : پرلیت با داشتن سختی ۵ الی ۶ به عنوان ماده ساینده استفاه میشود.
متالوژی : پرلیت خام اگر به صورت لایه روی مواد مذاب قرار گیرد مانع اکسیده شدن ماده مذاب ، کاهش لفت دما و جمع آوری سرباره میشود.
پرلیت یک شیشه آتشفشانی است که در قرن سوم پیش از میلاد شناخته شده است. جزئیات دقیق درباره کشف پرلیت، در اثر گذشت زمان از بین رفته است و درباره کشف دوباره پرلیت، بعنوان یک ماده تجارتی، اختلاف نظر وجود دارد.
کشف پرلیت را به دندانپزشکی در ایالات متحده نسبت می دهند. وی در حدود سال ۱۹۱۴ میلادی، آنگاه که در حال آزمایش روی مینای دندان بود، دریافت که سنگ پرلیت در اثر افزایش دما باد می کند. درهمین زمان، یک زمین شناسی که سرپرست شرکت استخراج کانیهای باریت و نقره بود، بهنگام خاموش کردن آتش سوزی سواحل جزیره مایلوس یونان، با ریختن ماسه ساحلی روی آتش، دریافت که ماسه ها در اثر آتش متورم شده اند. بدین سان فکر بکارگیری این سنگ های آتش فشانی، که بیشتر جزایر یونان را تشکیل می داد، به میان آمد.
پرلیت در ایران
برای نخستین بار در ایران ج.افتخارنژاد، در سال ۱۳۵۰، در جنوب باختری فردوس بر روی ولکانیت های پالئوژن ناحیه، لایه ای گسترده از ابسیدین را دریابی و بررسی می کند. وی بعدها در می یابد که این ناحیه افق گسترده ردیابی می شود. و در اصل در این ناحیه ویژگی های پرلیتی بگونه ای گسترده بارز می وشد. بهنگام بررسی های زمین شناسی در ناحیه میانه دوباره ویژگی های پرلیتی را در گستره های ولکانیکی این ناحیه نیز مشاهده می کند. به منظور اکتشاف، گروه هایی به ناحیه اعزام می شود و پس از بررسی نتیجه بررسی های مقدماتی سرانجام افق پرلیتی گسترده ای در ناحیه روشن می شود. با توجه به نزدیک بودن این افق به بازارفروش، کارهای اکتشافی بیشتر روی این افق به صدور پروانه کشفمی انجامد. پس از آن در فرآیند برداشت های زمین شناسی در خاور ایران، در چارچوب پروژه شرق ایران، در محدوده کار شرکت ژئومتال انباشته ای از پرلیت ردیابی می شود که در چهارگوش های گناباد-قائن بازتاب یافته است. در این میان در سال ۱۳۵۵ نخستین پژوهش سازمان یافته برای دست یابی، توسط کارشناسان سازمان زمین شناسی کشور در ناحیه میانه سامان می یابد که خود به کشف انباشته های سترگ از این ماده در خاور جاده میانه-تبریز، درناحیه سفیدخانه در ۴۶ کیلومتری شمال خاوری میانه و نواحیا طراف آبادی طارم و ناحیه آبک در باختر شهرستان میانه، می انجامد.